Autor: Magdalena Miernik-Grzesiowska – adwokatka, rzecznik patentowy, Lookreatywni Law For Creatives
Dzisiaj opowiem Ci o trzech cennych składnikach, które są niezbędne do tego, aby odnieść sukces w branży kreatywnej. Niezależnie od tego, jaki obszar rynku chciałaby rozwijać kreatywny przedsiębiorca, istnieje pewien niezawodny zestaw wiedzy i umiejętności, które jak żadne inne popchną jego biznes do przodu — i to niezależnie do tego, w którym z obszarów będzie chciał komercjalizować swoją własność intelektualną. Poznaj trzy składniki potrzebne do odniesienia sukcesu w branży kreatywnej.
Cenne składniki
Niezależnie od tego, w jakim obszarze rynku chciałaby rozwijać się i świadczyć swoje usługi kreatywny przedsiębiorca, istnieje pewien niezawodny zestaw wiedzy i umiejętności, które jak żadne inne popchną jego biznes do przodu — i to niezależnie do tego, w którym z obszarów będzie chciał komercjalizować swoją własność intelektualną.
Branża kreatywna, choć się profesjonalizuje i korzysta z coraz to nowszych rozwiązań technologicznych, to cały czas na zbyt niskim poziomie jest podstawowa wiedza o:
- przepisach prawa własności intelektualnej;
- zasadach zawierania umów;
- komunikacji i ludzkiej naturze.
Poznanie i opanowanie tych trzech powyższych obszarów może dać przedsiębiorczemu twórcy realną przewagę biznesową. Dlaczego? Już wyjaśniam.
Prawo własności intelektualnej jako narzędzie w rękach kreatywnego przedsiębiorcy
Pierwszym cennym składnikiem sukcesu biznesowego jest wiedza na temat prawa własności intelektualnej. Czym jest prawo własności intelektualnej?
Prawo własności intelektualnej to nic innego jak zbiór narzędzi prawnych, które twórca może – w zależności od sytuacji czy potrzeb – zastosować na różnych etapach rozwoju swojego biznesu w branży kreatywnej. O jakich narzędziach mowa?
- narzędzie #1: prawo autorskie
Prawo autorskie to ważne narzędzie w rękach twórcy. Prawo autorskie oferuje twórcy szereg uprawnień, które warto znać i z których warto korzystać. Przede wszystkim prawo autorskie daje twórcy ochronę efektów jego pracy twórczej. Ochrona prawa autorskiego do efektów pracy twórczej twórcy powstaje automatycznie, z chwilą ich ustalenia – stworzenia i uzewnętrznienia. To ochrona bezpłatna i niewymagająca od twórcy żadnych formalności.
Z chwilą powstania utworu twórca nabywa dwa rodzaje praw autorskich – autorskie prawa majątkowe i autorskie prawa osobiste. Dopóki twórca sam nie zdecyduje się samodzielnie „oddać” swoje prawa innemu podmiotowi (np. klientowi) posiada on cały szereg uprawnień zarówno majątkowych, jak i osobistych, z których może korzystać i dzięki którym może zarabiać na swojej twórczości.
- narzędzie #2: prawo własności przemysłowej
Prawo własności przemysłowej to kolejne narzędzie, które oferuje twórcy szereg uprawnień. Ochrona wynikająca z przepisów prawa własności przemysłowej wymaja jednak – w przeciwieństwie do ochrony oferowanej przez prawo autorskie – dodatkowych działań po stronie twórcy – aby uzyskać paten, znak towarowy czy wzór przemysłowy twórca musi dokonać zgłoszenia efektów swojej pracy twórczej i przejść przez procedurę rejestrową.
Ochrona prawna wynikająca z przepisów prawa własności przemysłowej nie jest bezpłatna ani automatyczna, wymaga przygotowania stosownego zgłoszenia, przejścia przez procedurę rejestrową oraz uiszczenia odpowiednich opłat urzędowych.
- narzędzie #3: ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji
Z narzędzia w postaci często niedocenianej ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji warto skorzystać, gdy przedsiębiorczemu twórcy zależy na ochronie i zabezpieczeniu ważnych biznesowo informacji, czyli na ochronie tzw. know-how. Ważnym dla twórcy know-how może być na przykład sposób tworzenia prac bądź ich prezentowania na rynku.
Ani przepisy prawa autorskiego, ani przepisy ustawy prawo własności przemysłowej nie chronią know-how, dlatego warto pamiętać o przepisach ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, które oferują tego typu szczególną ochronę.
Mądre korzystanie z wymienionych wyżej narzędzi prawnych może dać każdemu przedsiębiorczemu twórcy istotną przewagę konkurencyjną oraz mocny fundament pod bezpieczny rozwój jego biznesu.
Umowa – przyjaciel każdego przedsiębiorcy
Wiedza na temat zasad skutecznej ochrony własności intelektualnej to pierwszy cenny składnik niezbędny do sukcesu biznesowego na rynku kreatywnym.
Drugim cennym składnikiem jest umiejętność negocjowania i zawierania skutecznych umów (najlepiej w duchu win-win),
Gdy już wiesz, jak skutecznie chronić własność intelektualną możesz przejść do kolejnego etapu – rozporządzania IP. Do tego zaś niezbędna będzie umiejętność negocjowania i zawieranie umów.
Zawieranie umów jest nieodłącznym elementem pracy w sektorze kreatywnym.
Wcześniej czy później każdemu przedsiębiorczemu twórcy przyjdzie zmierzyć się z umowami cywilnoprawnymi, w tym regulującymi zasady korzystania z praw autorskich. Im szybciej przedsiębiorczy twórca pozna podstawowe rodzaje umów i dowie się, czym umowy różnią się pomiędzy sobą— tym lepiej (i dla niego, i dla jego biznesu).
Jaką umowę zawrzeć w przypadku krótkiej współpracy? Jaką zaś przy planowanej współpracy długofalowej? Czym różni się umowa o dzieło od zlecenia? I czym jest umowa o świadczenie usług?
Przedsiębiorczy twórca, który zna różnice pomiędzy podstawowymi rodzajami umów, wyróżnia się na rynku i staje się nie tylko godnym zaufania, świadomym swoich praw i obowiązków partnerem biznesowym, ale i — niejako „przy okazji” — przedsiębiorcą pewniejszym siebie i spokojniejszym o własną przyszłość. I nie chodzi mi tutaj o studiowanie prawa czy pisanie własnych umów – to należy zostawić specjalistom
w swojej dziedzinie.
Mam na myśli cenną i potrzebną na rynku świadomość tego, że umowa o dzieło to umowa, przez którą przyjmujący dzieło (najczęściej przedsiębiorczy twórca, który chce zarobić na swoim talencie czy umiejętnościach) zobowiązuje się do wykonania oznaczonego działa, a zatem w jego interesie jest mądre i precyzyjne oznaczenie tego dzieła czy tego, że w przypadku umowy zlecenia punkt ciężkości przesunięty jest z efektu końcowego (jak było w przypadku umowy o dzieło) na aspekt czynnościowy (do prawidłowej realizacji umowy zlecenia czy umowy o świadczenie usług nie jest konieczne powstanie efektu finalnego, ważne jest tutaj staranne działanie, podejmowanie stałego wysiłku ku danemu celowi, a nie efekt jako taki).
Zasady współpracy pomiędzy przedsiębiorcą a jego klientem mogą być zawarte w różnych formach — na przykład w popularnej tzw. formie dokumentowej, która w praktyce sprowadza się do zawierania każdego dnia przez niezliczoną liczbę przedsiębiorców umów w formie wymiany wiadomości e-mail.
Istnieje jednak rodzaj umów, które dla swojej skuteczności potrzebują formy pisemnej pod
rygorem nieważności (ew. kwalifikowanego podpisu elektronicznego). Których z umów to dotyczy? Tych, które regulują zasady korzystania z praw autorskich do utworu (-ów) stworzonego przez kreatywnego przedsiębiorcę.
Jeżeli klient takiego twórcy chce nabyć nie tylko egzemplarz (zapisany na przykład na nośniku fizycznym bądź elektronicznym) konkretnego dzieła (utworu), ale również związane z nim prawa autorskie (autorskie prawa majątkowe bądź zgodę na ich wykorzystywanie) to ważne jest, aby pomiędzy stronami transakcji została zawarta umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych bądź stosowna umowa licencyjna.
W przypadku chęci udzielenia licencji tzw. wyłącznej forma pisemna będzie – podobnie jak w przypadku chęci nabycia autorskich praw majątkowych do utworu – obowiązkowa.
W przypadku zaś chęci udzielenia klientowi licencji niewyłącznej – forma pisemna nie będzie konieczna, a twórczy przedsiębiorca i jego klient będą mogli ustalić warunki korzystania z utworu na zasadach licencji niewyłącznej, na przykład podczas wymiany wiadomości e-mail.
Podsumowując, forma pisemna umowy, co do zasady, nie jest konieczna do skutecznego zawarcia umowy o dzieło czy umowy o świadczenie usług jednak, gdy w grę wchodzą prawa autorskie warto pamiętać, że do skutecznego przeniesienia autorskich praw majątkowych czy do skutecznego udzielenia licencji wyłącznej konieczne jest zachowanie formy pisemnej pod rygorem nieważności.
Komunikacja, komunikacja i jeszcze raz komunikacja
Przejdźmy wreszcie do trzeciego, cennego składnika sukcesu w branży kreatywnej – do umiejętności komunikacji z klientem.
Zgodnie z generalną zasadą swobody umów zarówno przedsiębiorczy twórca działający w branży kreatywnej, jak i jego klient mają prawo swobodnie podjąć decyzję co do tego czy, z kim i na jakich warunkach chcą zawrzeć pomiędzy sobą umowę. Skoro mamy tyle swobody, to dlaczego zawieranie umów jest takie trudne dla przedstawicieli branży kreatywnej?
Umowy są wyzwaniem dla większości twórców i przedsiębiorców (nie tylko pracujących na co dzień w branży kreatywnej) przede wszystkim dlatego, że dobra umowa jest wynikiem dobrej komunikacji, poznania własnych potrzeb i granic oraz otwartej postawy na drugiego człowieka.
A te niejednokrotnie stanowią wyzwanie. Zaryzykuję nawet stwierdzenie, że większość sporów nigdy nie miałaby miejsca, gdyby ich uczestnicy umieli się ze sobą prawidłowo komunikować i otwarcie mówić o własnych potrzebach już na etapie negocjacji treści umowy czyli zasad, na jakich powinna opierać się przyszła współpraca.
Umiejętność klarownego komunikowania się, zadawania pytań oraz budowania więzi to jedne z najważniejszych umiejętności kreatywnego przedsiębiorcy.
Początkowa wymiana korespondencji pomiędzy przedsiębiorcą a jego przyszłym klientem jest kluczowa w procesie ustalania zasad współpracy.
Warto zadbać już na etapie pierwszej wymiany wiadomości pomiędzy przedsiębiorcą a potencjalnym kontrahentem o dobrą, spokojną i rzeczową komunikację oraz poznać drugą stronę i jej potrzeby.
Ten pierwszy, początkowy etap „budowania relacji” to najlepszy czas, aby — poprzez zadawanie odpowiednich pytań — upewnić się, że dobrze rozumiemy wzajemne potrzeby i jesteśmy w stanie na te potrzeby odpowiedzieć. Warto zadawać pytania, aby poznać potrzeby przyszłego klienta.
Po poznaniu potrzeb klienta i upewnieniu się, że jesteśmy w stanie na nie odpowiedzieć, bardzo ważnym krokiem na drodze do ustalenia zasad współpracy biznesowej jest przesłanie potencjalnemu klientowi oferty. Etap ten jest często niedoceniany przez przedsiębiorczych twórców, a sama oferta rozumiana jest bardzo wąsko – najczęściej jako wskazanie konkretnej kwoty wynagrodzenia za wykonanie określonego zamówienia.
A przecież prezentacja oferty to dokonały moment do tego, aby poinformować klienta nie tylko o wysokości oczekiwanego wynagrodzenia, ale i warunkach współpracy, ważnych z punktu widzenia dla kreatywnego przedsiębiorcy.
Twórcy miewają problem z informowaniem o zasadach współpracy, ponieważ nie znają siebie i swoich granic — szczególnie, gdy są na początku drogi zawodowej i – czasami za wszelką cenę – chcą zyskać przychylność klienta. Dlatego, poza istotnym zdobywaniem wiedzy, warto w procesie rozwoju siebie jako przedsiębiorcy czy eksperta postawić również na rozwój osobisty, na wzmocnienie siebie jako znającej swoją wartość jednostki.
Wróćmy jednak do oferty. Dokument oferty to najlepsze miejsce na przedstawienie
potencjalnemu kontrahentowi – poza warunkami współpracy – również preferowanych sposobów dyspozycji prawami autorskimi do utworu (jeżeli taki utwór już istnieje bądź ma powstać w wyniku współpracy pomiędzy przedsiębiorcą a jego klientem).
Z zaoferowanych przez kreatywnego przedsiębiorcę możliwych sposobów dyspozycji prawami autorskimi, klient może swobodnie wybierać bądź odpowiednio wcześniej dowiedzieć się, jaki zakres dyspozycji prawami autorskimi do utworu jest w ogóle możliwy.
W praktyce często od tego, który wariant dyspozycji prawami autorskimi do utworu wybierze klient, zależeć będzie finalna treść umowy oraz wysokość należnego twórcy wynagrodzenia. Dodatkowo od wyboru konkretnego wariantu dyspozycji prawami autorskimi zależeć będzie, czy zaistnieje konieczność podpisania umowy w klasycznej formie pisemnej, czy wystarczająca będzie — wspomniana wcześniej — forma dokumentowa.
Warto więc dobrze wykorzystać możliwość przesłania oferty klientowi i odpowiednio wcześniej przemyśleć jej treść.
Precyzyjna, zrozumiała dla obu stron oferta to podstawa dobrej umowy. Jeżeli klient zaakceptuje ofertę to duża część negocjacji pomiędzy stronami umowy została już
zrealizowana. Po zaakceptowanej ofercie dużo szybciej i przyjemniej kreatywny przedsiębiorca przeprowadzi negocjacje umowy, a w konsekwencji – zawrze umowę, która będzie bezpieczna dla obu stron.
Win-win w branży kreatywnej
Na koniec warto podkreślić, że umowa to porozumienie, dlatego tak ważna w
procesie jej zawierania jest umiejętna komunikacja. Dokument umowy powinien być potwierdzeniem zbudowanej wcześniej więzi, wzmacniać porozumienie i zaufanie pomiędzy stronami, rzetelnie przedstawić pozytywne intencje stron, które zdecydowały się na współpracę.
Wiedza na temat prawa własności intelektualnej, znajomość zasad zawierania umów oraz umiejętność komunikacji to moim zdaniem trzy cenne składniki – obszary niezbędne do odniesienia sukcesu w branży kreatywnej. Często to właśnie one decydują o realnej przewadze przedsiębiorczego twórcy na rynku kreatywnym.
___________
Artykuł ukazał się pierwotnie w Raporcie kreatywność w biznesie. Przyszłość sektora kreatywnego w Polsce. Cały raport można pobrać tu: https://cktargowa.pl/raport-kreatywnosc-w-biznesie/
Autorka poprowadzi także jedno ze szkoleń w ramach zajęć Szkoły Kreatywności. Udział jest bezpłatny, wymaga rejestracji. Więcej szczegółów: https://cktargowa.pl/szkola-kreatywnosci/
